Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπευτικής συνεδρίας μια δέσμη ακτινοβολίας Χ υψηλής ενέργειας θα κατευθύνεται στην πάσχουσα περιοχή από ένα ειδικό μηχάνημα που ονομάζεται γραμμικός επιταχυντής (Εικόνα 2).
Η ακτινοθεραπεία είναι μια τοπική θεραπεία η οποία γίνετε στο μαστό μετά από ογκεκτομή ή στο θωρακικό τοίχωμα μετά από μαστεκτομή. Ορισμένες φορές μπορεί να περιλαμβάνει λεμφαδένες της περιοχής που βρίσκεται κοντά στην κλείδα σας ή τη μασχάλη σας.
Οι ακτίνες Χ που παράγονται από το γραμμικό επιταχυντή, σε αντίθεση με αυτές που παράγονται από τα διαγνωστικά ακτινολογικά μηχανήματα, έχουν υψηλή ενέργεια και σας θεραπεύουν σκοτώνοντας εκλεκτικά τα τυχόν εναπομείναντα καρκινικά κύτταρα στην περιοχή του μαστού ή του θωρακικού τοχώματος.
Αξονική Τομογραφία για Σχεδιασμό Ακτινοθεραπείας
Προκειμένου ο γιατρός σας να σχεδιάσει την περιοχή που πρέπει να ακτινοβοληθεί αλλά και τα φυσιολογικά όργανα που πρέπει να προστατευτούν από την ακτινοβολία (π.χ. καρδιά, πνεύμονας) είναι απαραίτητο να κάνετε μία ειδική αξονική τομογραφία θώρακος. Η αξονική αυτή δε γίνετε για διαγνωστικούς λόγους. Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να χρειαστεί ή όχι να κάνετε ενδοφλέβια χορήγηση σκιαγραφικού. Κατά τα άλλα μπορείτε να φάτε και να πιείτε όπως συνήθως. Αποφύγετε να φοράτε σκουλαρίκια και κολιέ.
Η διάρκεια της διαδικασίας είναι περίπου 30 λεπτά.
Κατά τη διάρκεια της αξονικής τομογραφίας είστε τοποθετημένη στην ίδια θέση που θα έχετε όταν θα κάνετε θεραπεία, δηλαδή είστε ξαπλωμένη ανάσκελα με τα χέρια πάνω από το κεφάλι, τοποθετημένα άνετα σε μια ειδική συσκευή ακινητοποίησης. Σε περίπτωση όπου λόγω του χειρουργείου που έχει προηγηθεί πονάτε όταν ανεβάζετε το χέρι πάνω από το κεφάλι, μιλήστε με το γιατρό σας προκειμένου να σας βοηθήσει και συνεχίστε να κάνετε τις απαραίτητες ασκήσεις ώστε να βελτιωθεί η κινητικότητα του άκρου σας.
Κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, ο τεχνολόγος θα σχεδιάσει κάποια σημάδια στο δέρμα σας με βάση τα φωτεινά λέιζερ που υπάρχουν στο δωμάτιο. Οι κουκίδες αυτές είναι πολύ σημαντικές γιατί με βάση αυτές, και με τη χρήση αντίστοιχων λέιζερ που υπάρχουν στο δωμάτιο θεραπείας, θα γίνετε η σωστή τοποθέτησή σας πριν από κάθε θεραπεία.
Πριν ολοκληρωθεί η διαδικασία η/ο τεχνολόγος θα αντικαταστήσει κάποια από τα σημάδια που είχε κάνει με το μαρκαδόρο στο δέρμα σας με νέα μόνιμα σημάδια σαν τατουάζ. Τα τατουάζ γίνονται με τη χρήση μιας αποστειρωμένης βελόνας και μιας σταγόνας μελάνης. Η αίσθηση που θα έχετε είναι σαν ένα τσίμπημα και το μέγεθος του σημαδιού δεν θα είναι μεγαλύτερο από το κεφάλι μιας καρφίτσας. Τα μόνιμα σημάδια σας δίνουν τη δυνατότητα να πλένεστε κανονικά χωρίς το φόβο μήπως σβήσουν.
Σχεδιασμός πλάνου ακτινοθεραπείας
Οι εικόνες του αξονικού τομογράφου στέλνονται σε ηλεκτρονικό υπολογιστή όπου ο γιατρός σας θα σχεδιάσει τις περιοχές που πρέπει να ακτινοβοληθούν (ο πάσχον μαστός, η θέση που βρισκόταν ο όγκος πριν αφαιρεθεί και σε κάποιες περιπτώσεις οι λεμφαδένες κάτω από την κλείδα) καθώς και τα όργανα που πρέπει να προφυλαχθούν από την ακτινοβολία (πνεύμονας, καρδιά, ετερόπλευρος μαστός κ.α.). Στη συνέχεια ο ακτινοφυσικός του τμήματος θα υπολογίσει τις γωνίες και το σχήμα των δεσμών της ακτινοβολίας ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της θεραπείας μας, που είναι η επαρκής ακτινοβόληση του στόχου μας και η μέγιστη αποφυγή των φυσιολογικών ιστών. Γίνεται υπολογισμός της δόσης που προσλαμβάνει ο κάθε ιστός.
Θεραπεία
Οι συνεδρίες της ακτινοθεραπείας γίνονται καθημερινά, εκτός Σαββάτου, Κυριακής και αργιών. Όσον αφορά στη συνολική διάρκεια της ακτινοθεραπείας αυτή εξαρτάται από την επιλογή του πρωτοκόλλου που θα κάνει ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος σας. Τα πιο συνηθισμένα προγράμματα ακτινοθεραπείας για τον καρκίνο του μαστού είναι το «σύντομο» σχήμα που διαρκεί 3-4 εβδομάδες και το «παρατεταμένο» σχήμα που διαρκεί 5-6 εβδομάδες. Με βάση τα αποτελέσματα πολλών καλά σχεδιασμένων τυχαιοποιημένων κλινικών μελετών φαίνεται ότι και τα δύο σχήματα είναι εξίσου αποτελεσματικά ως προς τον έλεγχο της νόσου, ενώ το «σύντομο» σχήμα ίσως είναι λιγότερο τοξικό.
Όσον αφορά στην καθημερινή σας θεραπεία, αφού προσέλθετε στο τμήμα και μπείτε στο δωμάτιο του γραμμικού επιταχυντή, οι τεχνολόγοι ακτινοθεραπείας σας τοποθετούν στην κατάλληλη θέση και μετά βγαίνουν από το δωμάτιο, κλείνουν την πόρτα και ξεκινάνε τη θεραπεία. Μπορεί να ακούτε το μηχάνημα καθώς κινείτε γύρω σας και καθώς ξεκινάει και σταματάει να χορηγεί ακτινοβολία. Θα παραμείνετε στο δωμάτιο για περίπου 15 λεπτά. Ο περισσότερος χρόνος χρειάζεται για να γίνει με ακρίβεια η τοποθέτηση του σώματός σας. Η ακτινοβόληση διαρκεί μόλις λίγα λεπτά.
Αν κάνετε ακτινοθεραπεία μετά από ογκεκτομή, η θεραπεία αφορά ολόκληρο τον πάσχοντα μαστό και διαρκεί συνήθως 3 (σύντομο σχήμα) ή 5 (παρατεταμένο σχήμα) εβδομάδες. Όταν ολοκληρωθεί η πρώτη φάση πολλές γυναίκες λαμβάνουν μία επιπλέον δόση (‘boost’) στην περιοχή όπου βρισκόταν ο όγκος πριν αφαιρεθεί με το χειρουργείο, επειδή σε αυτήν την περιοχή υπάρχει ο μεγαλύτερος κίνδυνος για υποτροπή. Σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται μία επιπλέον εβδομάδα για να ολοκληρωθεί η θεραπεία.
Αν κάνετε ακτινοθεραπεία μετά από μαστεκτομή, η θεραπεία αφορά στο θωρακικό τοίχωμα και συχνά στις περιοχές της μασχάλης και της κλείδας. Συνήθως δεν χρειάζεται να κάνετε επιπλέον δόση (boost), οπότε η διάρκεια της θεραπείας είναι 3 ή 5 εβδομάδες.
Δερματική αντίδραση
Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας, το δέρμα και οι τρίχες της περιοχής που ακτινοβολείται θα υποστούν αλλαγές. Αυτό είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο. Μετά από 2 – 3 εβδομάδες, το δέρμα σας θα γίνει ροζ ή θα πάρει το χρώμα που παίρνει το δέρμα όταν μαυρίζουμε από τον ήλιο. Καθώς προχωράει η θεραπεία, μπορεί να γίνει ανοιχτό κόκκινο ή πολύ σκούρο. Επίσης, μπορεί να το νοιώθετε ξηρό, να ξεφλουδίσει και να έχετε φαγούρα. Ορισμένες φορές η περιοχή της θηλής μπορεί να παρουσιάσει ήπια ευαισθησία. Σπανιότερα, μπορεί να εμφανιστεί εξάνθημα, ιδίως σε περιοχές που είχαν εκτεθεί στον ήλιο. Σε μια τέτοια περίπτωση ενημερώστε το γιατρό σας.
Λιγότερο συχνά, το δέρμα σε κάποιες ευαίσθητες περιοχές, όπως είναι κάτω από το μαστό, στη μασχάλη ή στην κλείδα, μπορεί να ξεφλουδίσει και να ανοίξει. Σε μια τέτοια περίπτωση ενημερώστε το γιατρό σας. Συνήθως, θα σας συστήσει κάποια αλοιφή ή/ και την τοποθέτηση κάποιου επιθέματος, ενώ σε λίγες περιπτώσεις μπορεί ακόμη και να διακόψει την ακτινοθεραπεία για λίγες μέρες μέχρι να επουλωθεί το δέρμα σας. Κάποιες φορές η δερματική αντίδραση μπορεί να χειροτερέψει κατά τη διάρκεια της εβδομάδας μετά το τέλος της ακτινοθεραπείας. Η δερματίτιδα θα περάσει σταδιακά, συνήθως σε 3 – 4 εβδομάδες μετά το πέρας της ακτινοθεραπείας.
Οδηγίες για την περιποίηση του δέρματος κατά τη διάρκεια της θεραπείας
Ακολουθείστε τις οδηγίες μέχρι να ιαθεί η δερματική αντίδραση. Αυτές αφορούν μόνο την περιοχή η οποία ακτινοβολείται.
Διατηρείτε το δέρμα σας καθαρό
- Κάνετε καθημερινά μπάνιο με ζεστό νερό και ένα ελαφρύ σαπούνι με ουδέτερο ph.
- Ξεβγάζετε το δέρμα καλά και στεγνώστε ακουμπώντας με μια μαλακή πετσέτα.
- Όταν πλένεστε μην τρίβετε την περιοχή με δύναμη και μη χρησιμοποιείται σφουγγάρι.
- Τα σημάδια τατουάζ δε σβήνουν με το πλύσιμο.
- Μη χρησιμοποιείται καλλυντικά με οινόπνευμα στην περιοχή που ακτινοβολείται (π.χ. αποσμητικά, αρώματα).
Ενυδατώνετε το δέρμα σας
- Ξεκινήστε να χρησιμοποιείτε την ειδική αλοιφή που σας έχει προτείνει ο γιατρός σας από την αρχή της θεραπείας.
- Βάζετε την ενυδατική κρέμα δύο φορές τη μέρα εκτός αν ο γιατρός σας δώσει διαφορετικές οδηγίες. Προτιμήστε να τη βάζετε μετά τη θεραπεία, αν κάνετε θεραπεία το πρωί, ή 4 ώρες πριν, αν κάνετε θεραπεία το απόγευμα και το βράδυ πριν τον ύπνο.
- Αποφεύγετε να κάνετε θεραπεία με την αλοιφή.
Αποφύγετε τον ερεθισμό του δέρματος της περιοχής που ακτινοβολείται
- Φοράτε χαλαρά βαμβακερά εσώρουχα. Μην φοράτε σουτιέν με μπανέλες ή οποιοδήποτε στενό ρούχο που μπορεί να τρίβεται στο δέρμα σας.
- Χρησιμοποιείτε μόνο την ενυδατική κρέμα που σας έχει προτείνει ο γιατρός σας.
- Μην βάζετε αρώματα ή ταλκ στην περιοχή θεραπείας.
- Μη βάζετε αποσμητικά στην περιοχή θεραπείας εκτός από κάποιο φυτικό σκεύασμα, το οποίο θα σταματήσετε αν το δέρμα σας ερεθιστεί.
- Μη χρησιμοποιείτε αυτοκόλλητους επίδεσμους.
- Αποφύγετε την έκθεση σε καυτό ή πολύ κρύο στην περιοχή θεραπείας (παγοκύστεις, θερμοφόρες κτλ).
- Χρησιμοποιείτε ηλεκτρική ξυριστική μηχανή αν πρέπει να ξυρίσετε την υπό θεραπεία περιοχή αλλά και πάλι αφού πρώτα συνεννοηθείτε με το γιατρό σας. Μη χρησιμοποιείτε αφρό ξυρίσματος ή αποτριχωτικά προϊόντα στην περιοχή θεραπείας.
- Αν το δέρμα σας έχει φαγούρα, μην το ξύνετε. Πείτε το στο γιατρό σας ώστε να σας βοηθήσει.
- Αν δεν έχετε κάποια δερματική αντίδραση μπορείτε να κολυμπάτε σε χλωριωμένη πισίνα, αλλά φροντίστε να ξεπλένετε καλά το χλώριο αμέσως μετά.
- Αποφύγετε το μαύρισμα ή το κάψιμο από τον ήλιο κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Από εδώ και στο εξής θα πρέπει πάντα να βάζετε αντηλιακό (χωρίς PABA) με δείκτη προστασίας από 30 και πάνω. Φοράτε ρούχα που καλύπτουν όσο γίνετε την περιοχή που υπεβλήθη σε θεραπεία από τον ήλιο.
Δυσφορία και οίδημα μαστού
Οι περισσότερες γυναίκες παρουσιάζουν ευαισθησία στο μαστό τους, ιδιαίτερα στη θηλή, όταν αρχίσουν οι μεταβολές του δέρματος. Επιπλέον, ορισμένες εμφανίζουν κάποιου βαθμού οίδημα του μαστού. Σε αυτές τις περιπτώσεις ενδέχεται να αισθάνεστε τσιμπήματα και το στήθος σας βαρύ και πρησμένο. Αν έχετε κάνει λεμφαδενικό καθαρισμό στη μασχάλη δεν αποκλείεται να έχετε δυσκαμψία του αντίστοιχου ώμου ήδη μετά το χειρουργείο. Σε αυτή την περίπτωση η δυσκαμψία μπορεί να επιδεινωθεί με την ακτινοθεραπεία, ιδιαίτερα αν ακτινοβολείται η περιοχή της μασχάλης και της κλείδας. Αυτή η παρενέργεια μπορεί να επιμείνει για μήνες μετά το τέλος των θεραπειών. Παρακάτω είναι κάποιες συμβουλές που μπορεί να σας βοηθήσουν να μειώσετε την όποια δυσφορία.
- Αποφύγετε τα σουτιέν με μπανέλες.
- Φοράτε μαλακά, μεγάλα σε μέγεθος σουτιέν. Ίσως το βρείτε καλύτερο να μη φοράτε σουτιέν.
- Μπορείτε να πάρετε Depon® για τον πόνο, ιδιαίτερα αν πονάει ο ώμος σας κατά τη διάρκεια της θεραπείας λόγω της θέσης του χεριού πάνω από το κεφάλι.
Κάνετε ασκήσεις του άνω άκρου που θα σας ανακουφίσουν από τη δυσκαμψία και θα βοηθήσουν να επανέλθει η κινητικότητα του άκρου. Η άσκηση «σκαρφαλώματος» με το χέρι στον τοίχο είναι πολύ χρήσιμη.
Για περισσότερες ασκήσεις που μπορείτε να κάνετε μετά από χειρουργείο για καρκίνο του μαστού δείτε εδώ.
Κόπωση
Κάποιες γυναίκες εμφανίζουν κόπωση μετά από 2 – 3 εβδομάδες θεραπείας. Συνήθως η κόπωση περιγράφεται ως:
- Κούραση
- Έλλειψη ενέργειας
- Αδυναμία
- Δυσκολία συγκέντρωσης
Αυτά τα συμπτώματα περνάνε σταδιακά μετά το πέρας της θεραπείας. Υπάρχει ένας αριθμός αιτίων που συμβάλλουν στην εμφάνιση κόπωσης κατά τη διάρκεια της θεραπείας:
- Η δράση της ακτινοβολίας στους ιστούς
- Οι καθημερινές διαδρομές για τη θεραπεία
- Η έλλειψη επαρκούς ύπνου
- Η φτωχή σε πρωτεΐνες και θερμίδες δίαιτα
- Η παρουσία πόνου ή άλλων συμπτωμάτων
- Η αναιμία
- Το αίσθημα άγχους και κατάθλιψης
Παρακάτω είναι κάποιες προτάσεις για το πώς να χειριστείτε την κόπωση:
- Εάν εργάζεστε και αισθάνεστε καλά, μπορείτε να συνεχίσετε κανονικά τη δουλειά σας κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Από την άλλη, μπορεί να δείτε ότι αν δουλεύετε λιγότερες ώρες σας βοηθάει να είστε πιο ξεκούραστη. Μπορείτε να ζητήσετε από τη γραμματεία του ακτινοθεραπευτικού τμήματος να προσαρμόσει το πρόγραμμα των θεραπειών σας σε σχέση με τις ώρες εργασίας σας.
- Σχεδιάστε τις καθημερινές σας δραστηριότητες. Επιλέξτε αυτές που είναι πιο απαραίτητες και πιο σημαντικές για εσάς και κάντε τις κατά τις ώρες της ημέρας που αισθάνεστε πιο ξεκούραστη.
- Προγραμματίστε χρόνο ώστε να μπορείτε να πάρετε έναν υπνάκο κατά τη διάρκεια της ημέρας, ιδιαίτερα όταν είστε πιο κουρασμένη. Ίσως σας βοηθήσει αν κοιμάστε πιο νωρίς το βράδυ και ξυπνάτε πιο αργά το πρωί.
- Ζητήστε από φίλους και συγγενείς να σας βοηθήσουν π.χ. στα ψώνια, στο μαγείρεμα ή στην καθαριότητα.
- Ορισμένοι άνθρωποι βρίσκουν ότι η άσκηση αυξάνει το επίπεδο ενέργειάς τους. Ρωτήστε το γιατρό σας αν μπορείτε να κάνετε κάποια ελαφρά άσκηση, όπως το περπάτημα.
- Τρώτε φαγητά με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες και πρωτεΐνες.
- Ρωτήστε το γιατρό σας αν μπορεί να σας βοηθήσει σε άλλα συμπτώματα που ίσως έχετε π.χ. ναυτία, πόνο, αϋπνία, αίσθημα κατάθλιψης ή άγχους.
Καρδιοτοξικότητα
Η ακτινοθεραπεία που χρησιμοποιείται στη θεραπεία του καρκίνου μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στην καρδιά και κατά κύριο λόγο στα στεφανιαία αγγεία που βρίσκονται κοντά στην περιοχή ακτινοβόλησης σε περιπτώσεις ακτινοθεραπείας του αριστερού μαστού. Η καρδιοτοξικότητα συνήθως αναπτύσσεται χρόνια μετά την ακτινοθεραπεία και οφείλεται πιο συχνά σε στένωση των αγγείων της καρδιάς. Ο κίνδυνος να εμφανίσει στεφανιαία νόσο μια γυναίκα μετά από ακτινοθεραπεία για καρκίνο του αριστερού μαστού είναι ανάλογος της μέσης δόσης ακτινοβολίας που λαμβάνει η καρδιά – όσο μικρότερη τόσο καλύτερα.
Ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος προσπαθεί να περιορίσει την ποσότητα της δόσης ακτινοβολίας που χορηγείται στην καρδιά κατά τη διάρκεια της θεραπείας είτε με τη στοχεύσει των δεσμών ακτινοβολίας με τρόπο που να μην αγγίξουν την καρδιά (τρισδιάστατος σχεδιασμός ακτινοθεραπείας) είτε με τη χρήση σύγχρονων τεχνικών ακτινοθεραπείας που ελαχιστοποιούν την ακτινοβολία στην καρδιά. Τέτοιες τεχνολογίες είναι: η ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (IMRT), η απεικονιστικά καθοδηγούμενη ακτινοθεραπεία (IGRT) και η ακτινοθεραπεία με ενεργό έλεγχο της αναπνοής (ABC - DIBH). Ο στόχος είναι να εξισορροπηθούν τα οφέλη της θεραπείας του καρκίνου με τον κίνδυνο βλάβης της καρδιάς.
Σεξουαλικά θέματα
- Δεν υπάρχει τίποτα ραδιενεργό μέσα στο σώμα σας. Το σώμα σας δεν εκπέμπει καμία ακτινοβολία και μπορείτε να έρχεστε σε κοντινή επαφή με άλλους ανθρώπους
- Μπορείτε να είστε σεξουαλικά ενεργή κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Παρόλα αυτά αν είστε σε γόνιμη ηλικία πρέπει να λάβετε τα απαραίτητα αντισυλληπτικά μέτρα ώστε να μην μείνετε έγκυος κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας.
- Μπορεί να διαπιστώσετε ότι η επιθυμία σας για σεξουαλική επαφή έχει ελαττωθεί εξαιτίας της κόπωσης που προκαλεί η ακτινοθεραπεία. Για τις περισσότερες ασθενείς αυτά τα συμπτώματα είναι προσωρινά.
Συναισθηματικά θέματα
Το να έχεις καρκίνο μπορεί να προκαλέσει διάφορες αντιδράσεις σε εσάς και στους ανθρώπους που ενδιαφέρονται για σας. Μπορεί να αισθανθείτε: άγχος, νευρικότητα, θλίψη, ανησυχία, φόβο, μοναξιά, αμφιθυμία, θυμό, ενοχή. Αυτά και άλλα συναισθήματα είναι αναμενόμενα αν εσείς ή κάποιος δικός άνθρωπος αντιμετωπίζει μια σοβαρή ασθένεια.
Μπορεί ακόμη να σας προβληματίζει η ανακοίνωση της ασθένειας στην εργασία σας ή και το κόστος των θεραπειών. Μπορεί να ανησυχείτε για το πώς μπορεί να αλλάξουν οι σχέσεις στην οικογένειά σας, για την επίδραση των θεραπειών στην εικόνα του σώματός σας και για το αν θα συνεχίσετε να είστε σεξουαλικά ελκυστική. Μπορεί να φοβάστε ότι ο καρκίνος θα επιστρέψει.
Όταν οι άνθρωποι προσπαθούμε να προστατεύσουμε ο ένας τον άλλο κρύβοντας τα αισθήματα και τις σκέψεις μας μπορεί να νοιώσουμε πολύ μόνοι. Συχνά, το να μιλάμε για τα συναισθήματά μας βοηθάει εμάς και βοηθάει και τους γύρω μας να ξέρουν τι σκεφτόμαστε και να έχουν την ευκαιρία να μας συμπαρασταθούν σε μια τόσο δύσκολη στιγμή.
Ο καθένας από εμάς έχει το δικό του τρόπο να ανταπεξέρχεται στις δύσκολες καταστάσεις. Γενικά χρησιμοποιούμε ότι μας έχει βοηθήσει και στο παρελθόν. Παρόλα αυτά, ορισμένες φορές αυτό δεν είναι αρκετό. Μπορείτε να μιλήσετε και με το γιατρό σας για τις όποιες ανησυχίες σας.